امام زمان

چنانكه گفتیم، غیبت امام مهدى به دو دوره تقسیم مى ‏شود: «غیبت صغرى» و «غیبت كبرى».

غیبت صغرى از سال 260 هجرى (سال شهادت امام یازدهم) تا سال 329 (سال در گذشت آخرین نایب خاص امام) یعنى حدود 69 سال بود.  در دوران غیبت صغرى، ارتباط شیعیان با امام بكلى قطع نبود و آنان، به گونه ‏اى خاص و محدود، با امام ارتباط داشتند.

توضیح آنكه: در طول این مدّت، افراد مشخصى (كه ذكرشان خواهد آمد) به عنوان «نایب خاص» با حضرت در تماس بودند و شیعیان مى ‏توانستند به وسیله آنان مسائل و مشكلات خویش را به عرض امام برسانند و توسط آنان پاسخ دریافت دارند و حتى گاه به دیدار امام نائل شوند. ازینرو مى ‏توان گفت در این مدّت، امام، هم غایب بود و هم نبود.

این دوره را مى ‏توان دوران آماده سازى شیعیان براى غیبت كبرى دانست كه طى آن، ارتباط شیعیان با امام، حتى در همین حد نیز قطع شد و مسلمانان موظف شدند در امور خود به نایبان عام آن حضرت، یعنى فقهاى واجد شرائط و آشنایان به احكام اسلام، رجوع كنند.

اگر غیبت كبرى یكباره و ناگهان رخ مى ‏داد، ممكن بود موجب انحراف افكار شود و ذهن ها آماده پذیرش آن نباشد. اما گذشته از زمینه سازی هاى مدبرانه امامان پیشین، در طول غیبت صغرى، بتدریج ذهن ها آماده شد و بعد، مرحله غیبت كامل آغاز گردید. همچنین امكان ارتباط نایبان خاص با امام در دوران غیبت صغرى، و نیز شرفیابى برخى از شیعیان به محضر آن حضرت در این دوره، مسئله ولادت و حیات آن حضرت را بیشتر تثبیت كرد. 

شكى نیست كه رهبرى پیشوایان الهى به منظور هدایت مردم به سر منزل كمال مطلوب است و این امر در صورتى میسر است كه آنها آمادگى بهره بردارى از این هدایت الهى را داشته باشند. اگر چنین زمینه مساعدى در مردم وجود نداشته باشد، حضور پیشوایان آسمانى در بین مردم ثمرى نخواهد داشت.

متأسفانه فشارها و تضییقاتى كه بویژه از زمان امام جواد- علیه السلام- به بعد بر امامان وارد شد، و محدودیت هاى فوق العاده‏ اى كه برقرار گردید - به طورى كه فعالیت هاى امام یازدهم و دوازدهم را به حداقل رسانید - نشان داد كه زمینه مساعد جهت بهره مندى از هدایت ها و راهبری هاى امامان در جامعه (درحدّ نصاب لازم) وجود ندارد . ازین رو حكمت الهى اقتضا كرد كه پیشواى دوازدهم ، بتفصیلى كه خواهیم گفت ، غیبت اختیار كنند تا موقعى كه آمادگى لازم در جامعه به وجود آید.

البته همه اسرار غیبت بر ما روشن نیست ولى شاید نكته‏ اى كه گفتیم رمز اساسى غیبت باشد. در روایات ما ، در زمینه علل و اسباب غیبت ، روى سه موضوع تكیه شده است :

از  آنجا كه حكومت ستمگر عباسى ، به منظور دستابى به فرزند آن حضرت و كشتن او ، خانه امام را سخت تحت كنترل و مراقبت قرار داده بود ، تولد حضرت مهدى - علیه السلام - بر اساس طرح دقیق و منظمى كه پیشاپیش، از سوى امام در این مورد ریخته شده بود ، كاملاً به صورت مخفى و دور از چشم مردم (و حتى شیعیان) صورت گرفت.

مستندترین گزارش در این زمینه ، از طرف «حكیمه» عمه حضرت عسكرى - علیه السلام - رسیده كه از نزدیك شاهد تولد حضرت مهدى - علیه السلام - بوده است. اما باید توجه داشت كه این پنهان كارى به آن معنا نیست كه بعدها یعنى در مدت 5 - 6 سال آغاز عمر ايشان ، كه امام یازدهم در حال حیات بودند ، كسى آن بزرگوار را ندیده باشد، بلكه افراد خاصى از شیعیان در فرصت هاى مناسب و گوناگون به دیدار آن حضرت نائل مى ‏شدند تا به تولد و وجود وى یقین حاصل كنند و در موقع لزوم به شیعیان دیگر اطلاع دهند.

دانشمندان ما جریان این دیدارها را به صورت گسترده گزارش كرده ‏اند ، ولى شاید مهمترین آنها دیدار چهل تن از اصحاب امام عسكرى - علیه السلام - با آن حضرت باشد كه تفصیل آن بدین قرار بوده است:

«حسن بن ایوب بن نوح»  مى‏ گوید: ما براى پرسش درباره امام بعدى ، به محضر امام عسكرى - علیه السلام – رفتیم . در مجلس آن حضرت چهل نفر حضور داشتند . عثمان بن سعید (یكى از وكلاى بعدى امام زمان) بپاخاست و عرض كرد : مى ‏خواهم از موضوعى سؤال كنم كه درباره آن از من داناتريد .

امام فرمودند : بنشین . عثمان با ناراحتى خواست از مجلس خارج شود. حضرت فرمودند : هیچ كس از مجلس بیرون نرود . كسى بیرون نرفت و مدتى گذشت . در این هنگام ، امام ، عثمان را صدا كرد. او بپا خاست. حضرت فرمودند: مى‏ خواهید به شما بگویم كه براى چه به اینجا آمده ‏اید؟ همه گفتند: بفرمایید. فرمودند : براى این به اینجا آمده ‏اید كه از حجت و امام پس از من بپرسید. گفتند : بلى. در این هنگام پسرى نورانى كه شبیه ترین مردم به امام عسكرى - علیه السلام – بود ، وارد مجلس شد . حضرت با اشاره به او فرمودند :

«این ، امام شما بعد از من و جانشین من در میان شما است. فرمان او را اطاعت كنید و پس از من اختلاف نكنید كه در این صورت هلاك مى ‏شوید و دین تان تباه مى‏ گردد...»

دوازدهمین امام ، حضرت حجة بن الحسن المهدى ، امام زمان - عجل الله تعالى فرجه - در نیمه شعبان سال 255 هجرى در شهر «سامرأ» دیده به جهان گشودند .  ايشان همنام پیامبر آخرالزمان حضرت محمد مصطفي (ص) و هم كنیه آن حضرت (ابوالقاسم) مي باشند. 

از جمله القاب آن حضرت ، حجت ، قائم ، خلف صالح ، صاحب الزمان ، بقیة الله است و مشهورترین آنها «مهدى» مى ‏باشد. 

پدرشان ، پیشواى یازدهم حضرت امام حسن عسكرى - علیه السلام - و مادرشان ، بانوى گرامى «نرجس » است كه بنام «ریحانه» ، «سوسن» و «صقیل» نیز از او یاد شده است. میزان فضیلت و معنویست نرجس خاتون تا آن حد والا بود كه «حكیمه» خواهر گرامي امام هادى - علیه السلام - كه خود از بانوان عالیقدر خاندان امامت بود ، او را سرآمد و سرور خاندان خویش ، و خود را خدمتگذار ايشان مى ‏نامید.

حضرت مهدى عليه السلام دو دوره غیبت داشتند: یكى كوتاه مدّت (غیبت صغرى) و دیگرى دراز مدّت (غیبت كبرى). اولى ، از هنگام تولد تا پایان دوران نیابت خاصّه ادامه داشته و دومى ، با پایان دوره نخست آغاز شد و تا هنگام ظهور و قیام آن حضرت طول خواهد كشید.